W historii działań zbrojnych Armii Krajowej ważne miejsce zajmuje 1 Pułk Strzelców Podhalańskich – AK. Wielu autorów zajmujących się badaniem czynu zbrojnego AK – jako siły zbrojnej Polskiego Państwa Podziemnego w latach okupacji niemieckiej, zgodnie podkreśla elitarność i waleczność tej jednostki, wchodzącej w skład Grupy Operacyjnej „Śląsk”, przewidzianej do zadań szczególnych w planach operacyjnych dla Okręgu Krakowskiego Armii Krajowej. 1 PSP – AK, powstał na terenie Tatrzańsko-Podhalańskim, który od początku okupacji położył olbrzymie zasługi pod względem organizacji i rozpoczęcia niepodległościowej działalności konspiracyjnej i kurierskiej. 
Pomimo zaostrzonego terroru ze strony okupanta, dziesiątki bohaterskich synów tej ziemi, dawało codziennie świadectwo patriotyzmu i oddania sprawie polskiej, w służbie przerzutowej ludzi i sprzętu konspiracyjnego między krajem a Rządem Polskim i Naczelnym Wodzem Wojska Polskiego początkowo we Francji, a następnie w Londynie. Na tym terenie, zapisały swą chlubną kartą pierwsze, powstałe już natychmiast po zajęciu obszaru południowego Polski, organizacje niepodległościowe „Orła Białego”, „Służby Zwycięstwu Polski”, „Konfederacji Tatrzańskiej”, „Tajna Organizacja Wojskowa”, „Polska Organizacja Zbrojna”, Konfederacja Obrońców Polski i inne. Tu również powstała zgodnie z planami przedwojennego Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, tajna organizacja pod nazwą „Dywersja Pozafrontowa”. Wielu wybitnych działaczy tych organizacji, byłych oficerów i żołnierzy przedwojennego 1 Pułku Strzelców Podhalańskich, stanowiło trzon organizacyjny nowosądeckiego Inspektoratu Związku Walki Zbrojnej przemianowanej później na Armię Krajową. Nowosądecki Inspektorat AK nosił kryptonim „Sarna” a następnie „Niwa”. obejmował obwody; Nowy Sącz, Limanowa, Gorlice i Nowy Targ. 
W miesiącu wrześniu 1944 r. Na bazie inspektoratu „Niwa” – odtworzono 1 Pułk Strzelców Podhalańskich Armii Krajowej, do którego weszły zaprawione w bojach i sztuce wojennej oddziały partyzanckie, z których utworzone zostały plutony, kompanie i bataliony. 
    Dowódcą pułku mianowano ówczesnego inspektora nowosądeckiego Inspektoratu „Niwa” majora Adama Stabrawa ps. „Borowy”, zaś dowódcą I batalionu por. Jana Wojciecha Lipczewskiego ps. „Wierzyca”, „Andrzej”; 2-go kpt. Julian Krzewicki ps. „Filip”; 3-go kpt. Mieczysław Przybylski ps. „Michał” oraz 4-go mjr. Juliana Zapałę ps. „Lamparta”. Bataliony te, obejmowały teren byłych obwodów: 1 Nowy Sącz, 2 Limanowa, 3 Gorlice i 4 Nowy Targ. 
Placówki i oddziały partyzanckie poszczególnych obwodów zanim stały się jednostkami organizacyjnymi w strukturze odtworzonego 1 Pułku Strzelców Podhalańskich – Armi Krajowej, posiadały już bogatą własną historię i sukcesy w walce z okupantem niemieckim. Atakowany na całym obszarze Podhala i ze wszystkich stron, okupant niemiecki uznał ten obszar za szczególnie niebezpieczny, ustawiając na większości dróg tablice ostrzegawcze z napisem „Achtung” – Banditengefahr” / Uwaga – niebezpieczni bandyci/. Szereg miejscowości było swoistymi „Rzeczpospolitami” – wolnymi od władz niemieckich i ich służalczych urzędników administracyjnych. 

    1 Pułk Strzelców Podhalańskich Armi Krajowej – według stanu na dzień 1.X.1944 r. liczył 1029 ludzi uzbrojonych w 9 ckm, 37 rkm, 85 pm, 2 piaty / zrzutowa broń ppanc./ 568 kb, 188 pistoletów, 401 szt. granatów i wiele sztuk innego sprzętu wojskowego. 

    Lata płyną a corocznie 15 sierpnia w kościółku w Szczawie i 1 września w dawnej Kaplicy Szkolnej a zarazem Kościele Garnizonowym w Nowym Sączu, gdzie treść Tablicy pamiątkowej ozdobionej znakami Krzyża Virtuti Militari i Krzyża Orderu Odrodzenia Polski oraz emblematem 1 PSP:  mówi sam za siebie, spotykają się żołnierze 1 Pułku Strzelców Podhalańskich by policzyć szeregi Tych, którzy jeszcze żyją i wspomnieć Towarzyszy Broni, którzy odeszli w cień ... a gdy odejdą i Oni i spoczną na różnych cmentarzach, to Statua Strzelca Podhalańskiego na Cmentarzu Wojennym w Dobrej przypominać będzie Ich czyny następnym pokoleniom.